Kalwa: jedna ze starszych wsi na tym terenie. Dokumenty lokacyjne datują jej powstanie na 1280 rok, a parafii na 1285 rok. Istniejący dziś kościół zbudowano w latach 1310-1320, a prezbiterium w 1402 roku. Kościół posiada drewnianą wieżę z dzwonnicą. Ostatni raz kościół przebudowano pod koniec XVII wieku, a chorągiewka wietrzna kościoła informuje o dacie 1695 rok. Jeden ze starszych przykładów wiejskiego sakralnego budownictwa gotyckiego.

Żuławka Sztumska: kościół gotycki znajdujący się na wyniosłym wzgórzu, z dobudowanymi elementami barokowymi, zbudowany w połowie XIV wieku. Kościół jednonawowy, z wieżą w narożu południowo-zachodnim, przebudowany w latach 1695-1696 przez Davida Knoblocha i Barthela Ranischa. Dookoła kościoła pięknie zagospodarowany teren, w pobliżu stare zabudowania wsi.

Jasna: wieś o bardzo dobrze zachowanym układzie przestrzennym oraz dużą ilość starych budynków mieszkalnych i gospodarczych, w tym o konstrukcji ryglowej. Założona w 1354 roku. Najciekawszym zabytkiem wsi jest gotycki kościół zbudowany w II ćwierci XIV wieku, odbudowany z elementami barokowymi ok. 1673 r. Posiada charakterystyczny dla budownictwa krzyżackiego układ ozdobnych palonych cegieł na ścianach wieży. W pobliżu wsi na pobliskiej Lisiej Górze znajdowała się do lat 50.tych wieża widokowa, tzw. „Wieża Bismarcka”.

Bągart: wieś nad rzeką Dzierzgoń. Najbardziej widocznym zabytkiem wsi jest położony na wzgórzu, wielokrotnie odbudowywany, powstały ok. 1320 roku wiejski kościół gotycki. Ma układ salowy z parą kaplic bocznych i wieżą frontową, nadbudowaną w 1930 roku. Ciekawostką są nieudostępnione obecnie, odkopane w pobliżu tzw. pomosty Bągarckie, będące pozostałością traktu drewnianego z czasów rzymskich, prawdopodobnie element Szlaku Bursztynowego.

Stare Miasto: we wsi położonej nad rzeką Dzierzgoń zbudowany został na przełomie XIV i XV wieku wiejski kościół gotycki. Został gruntownie przebudowany w latach 1682-1684. Kościół salowy, z wieżą frontową, wewnątrz polichromia wykonana w 1699 r. przez Gotfryda Haarhangena.

Stary Dzierzgoń: wieś na miejscu osady pruskiej, zniszczonej przez Krzyżaków którzy przenieśli później osadę na bardziej obronne miejsce w dzisiejszym Dzierzgoniu. We wsi zachował się gotycki kościół ceglany, zbudowany ok. poł. XIV w.; salowy, z wieżą frontową.

Prabuty: w mieście znajduje się gotycka konkatedra z przełomu XIV i XV wieku, górująca nad całym miastem. Ponadto w południowo-zachodniej części miasta znajduje się wybudowana w latach 1378-1402 przez biskupa Jana I Mnicha kaplica pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny zwana w późniejszych wiekach kościołem polskim. Obiekt ten znajdował się poza murami miasta, ściana północna była połączona z murem miejskim przerzuconą przez fosą arkadką.

Krasna Łąka: jedna ze starszych wsi na tym terenie. Znajduje się w niej gotycki wiejski kościół kamienno-ceglany, zbudowany w XIV w., przebudowany ok. 1650 r. i w XIX w. Ma układ salowy z kaplicą od północy z 1713 r. i drewnianą wieżą frontową z lat 1841-1842.